‘Over de doden niks dan goed’

Het doet me vaak denken aan religieuze plechtigheden, waar in de liturgie een persoonlijk tekstje over de overledene kort is, altijd alleen maar de positieve dingen vertelt en is ingebed in bestaande teksten die het vooral hebben over de bijbelse kijk op een mensenleven en de dood.

Dat is prima, voor mensen die kracht vinden in hun geloof en zich kunnen vinden in de bijbelse visie op leven en dood. Voor veel mensen tegenwoordig is dat echter niet eenvoudig. We leven in een wereld, waarin de dingen meer in vraag gesteld worden. De vroegere hiërarchische visie op de samenleving met het patriarchaat op kop, is veranderd in een complex landschap waarin de diversiteit van mensen en levens stilaan tot zijn recht mag komen. 

Er mogen vragen worden gesteld, er mag kritiek worden gegeven, er kan hulp worden gezocht wanneer nodig… Want nee, niet alles is altijd mooi en goed.  

Vorige generaties

Maar veel mensen leven nog niet in die vrijheid. Ze zijn het kind van hun ouders en vaak beladen met patronen van de generaties daarvoor. Hoe een familie dingen aanpakt, omgaat met de uitdagingen van het leven en sterven, is vaak bepaald door wat ze van de vorige generaties hebben gezien. Hier en daar durven we – als kinderen van onze eigen tijd – stilaan los te komen van de 
toch ietwat verouderde manier van kijken naar het leven. De wereld verandert en wij ook. Maar dat verleden blijft soms aan je trekken. Of bepaalt je meer dan je lief is. Zonder dat je het gevoel hebt daar iets aan te kunnen doen. 

Levensboek

Wanneer iemand overlijdt, komen er een pak vragen op de nabestaanden af. Praktische dingen die quasi onmiddellijk beslist moeten worden: begrafenis of crematie? Asverstrooiing of een urnenveld? Asstaaltjes of niet? Maar evengoed komen de existentiële vragen: wie was mijn vader/ moeder/ broer/ zus/ oma/ opa/ … in mijn leven? Wat heb ik van hem of haar geleerd? In welke mate lijken we op elkaar en wat vind ik daar van? Hoe ga ik om met al die dingen die nu plots naar boven komen? Hoe geef ik dit alles een plaats? Hoe draai ik de bladzijde om? Het laatste blad in het levensboek van de overledene, maar evengoed de laatste pagina van het hoofdstuk waarin die overledene zijn of haar rol speelde in jouw leven…

Rouw is er altijd

Als ritueelbegeleider moet ik de moeilijke vragen durven stellen. Niet elke relatie, niet elke familie, niet elk gezin, is een harmonieus geheel waar enkel mooie herinneringen aan kleven. Soms is een leven niet zo gezegend geweest en heeft de overledene veel meegemaakt… Wat dan? Of wat als de overledene veel mensen in zijn of haar omgeving heeft gekwetst, vaak onbedoeld, maar niettemin? Vaak komen dingen naar boven… die nooit eerder zijn gezegd. Die sommigen van de familie nog niet wisten. Waar iedereen een andere kijk op heeft en ze niet op één lijn geraken… 

Eén ding is zeker: rouw is er altijd. En die rouw, die voor elk lid van de familie anders is, verdient zijn plaats. Voor mij is een afscheidsplechtigheid geslaagd als iedereen afscheid heeft kunnen nemen en naar huis gaat met het gevoel dat het goed is zoals het is.