Als ik naar de hemel kijk

‘Dat wil ik wel doen’.

Dat antwoordt de kleindochter op mijn vraag wie de genodigden tijdens de afscheidsbijeenkomst van haar opa welkom wil heten. 

Samen met een familie (echtgenote en kinderen van de overledene en kleindochter van 15 jaar) bereid ik de dag van de uitvaart voor. We stellen met elkaar een draaiboek op voor deze dag en voor de bijeenkomst zelf. De kleindochter biedt haar diensten spontaan aan. Ze weet wel enigszins waar ze het over heeft. Kortgeleden heeft ze ook afscheid moeten nemen van haar andere opa en van haar oma. 

Telkens weer word ik verrast door kleinkinderen en de manier waarop ze met het heengaan van hun opa of oma omspringen. Het is de kunst om hen in hun onbevangenheid te laten zijn. Zonder het zich te beseffen kunnen kinderen en jongeren het rouwproces van volwassenen om hun heen verlichten. Zeker als ouders de dood eng vinden en afstand nemen dan kunnen kinderen hen figuurlijk bij de hand nemen en de situatie lichter maken. 

Zo denk ik terug aan het sterven van een opa waarbij de familie zelf niet wilde spreken. Omdat ze niet zo’n sprekers waren. Maar kleindochter van negen jaar oud wilde wel. Ze bereidde met de juf van school het schrijven en opzeggen van een gedichtje voor. Dit werd, geschreven in haar mooiste handschrift en voorzien van tekeningen van haarzelf en zusje van zes ook op de kist van opa geplakt.

Lieve opa,

Als ik naar de hemel kijk,

Duw ik de wolkjes opzij,

Ik denk aan jou

En jij denkt vast aan mij.

Je pannenkoeken, lieve kadootjes, je omhelzing en je lach

Dankbaar dat ik voor altijd

Je kleindochter zijn mag.     

Staand op een krukje achter het katheder droeg ze haar gedichtje voor in de aula van het crematorium. Datzelfde meisje wilde haar overleden opa graag opgebaard zien. Haar ouders en oma vonden dat eigenlijk niet zo’n goed idee en wilden haar liever weghouden. Maar gelukkig gaven ze haar toch de gelegenheid. Aan de hand van haar oma bleven ze op de drempel staan van de kamer waarin opa lag opgebaard. ‘Blijf maar hier’ zei oma, maar kleindochter liep door, stond naast de kist en bestudeerde opa aandachtig. ‘Het lijkt net of hij lekker ligt te slapen’. Een traan, een knuffeldier werd bij hem geplaatst. Zo kon ze zien hoe de dood er uitzag.  

En dan de oma die, als de dame die ze altijd was, lag opgebaard. Haar nagels waren gelakt. De drie kleindochters lakten hun nagels in dezelfde kleur en dat gaf verbondenheid en plezier. Voortkomend uit spontaniteit en niet van tevoren te verzinnen.     

De kleindochter en kleinzoon die met het idee kwamen om (met behulp van een kistenmaker) met hout uit eigen tuin een kist voor oma maakten. Het was een flink karwei dat met veel toewijding werd geklaard. De kist droeg niet alleen oma, maar de gehele familie.

En zo zijn er vele voorbeelden van kleinkinderen die op eigen wijze aan het afscheid vorm kunnen geven. Het is van belang om kinderen de kans te geven zich te uiten. Uit angst het verdriet te dicht bij te laten komen kunnen volwassenen de neiging hebben om de kinderen weg te houden. Maar dat lijkt niet de manier. De dood hoort bij het leven. Ook als kinderen niet zelf met ideeën komen kan het goed voor ze zijn hen te betrekken in het gebeuren. Bijvoorbeeld door te vragen of ze een kaars willen opsteken tijdens de afscheidsbijeenkomst, bloemblaadjes te strooien bij het graf. Het kan allemaal helpen bij het creëren en in stand houden van een goede herinnering.

In de wat oudere leeftijdscategorie is hun hulp vaak broodnodig. Waar ouders minder raad weten zijn de kleinkinderen vaak reuze handig en vindingrijk bij het samenstelling van beeldpresentaties over het leven van hun grootouders en meesters waar het gaat om een mooie powerpoint-presentatie.    

Eigenlijk wil ik een ode brengen aan alle kleinkinderen die hun lieve opa of oma moeten laten gaan. En wil ik vragen: Geef ze de kans hun gevoelens en liefde te uiten en hun kracht te laten zien.