Wanneer ik bij mensen binnenkom, is er vaak spanning. Soms komt het er in grote golven, omdat er in korte tijd veel besproken en besloten moet worden. 'De rouwbrief moet op tijd weg, willen we een foto en waar had jij die adressen nu?' En dan kom ik ook nog binnen. Ik stap een snelkookpan in die al aardig op temperatuur is. O, ja: de afscheidsdienst.
Orde in de chaos
Het enige wat ik in zo’n situatie dan doe, is er rustig zijn. In de chaos krijg ik meestal vrij snel na binnenkomst een zitplaats aangewezen. Daar ga ik zitten, ik kijk, wacht, observeer en ben rustig. Meer niet. En iedere keer weer werkt dat. Soms na vijf minuten, soms na een kwartier zie ik mensen kalmer worden en komen ze als vanzelf mijn rust opzoeken. Wonderbaarlijk hoe dat werkt. In een druk huis waar alles al wordt uitgeruimd of een kleine seniorenkamer gevuld met familie vinden we altijd wel een tafel, een hoek waar we rustig met elkaar aan de slag kunnen.
Wakker maken
En dan begint mijn mooie werk als ritueelbegeleider. Wat is dat, een ritueelbegeleider? Heel simpel gezegd: ik begeleid de nabestaanden om te komen tot de afscheidsdienst die zij zich wensen. De manier waarop dit gebeurt is iedere keer weer heel verschillend. De ene keer zit ik met een laptop naast iemand om samen het begin van een PowerPoint met foto’s te maken. De andere keer hebben we een lang gesprek voor een levensverhaal of luisteren we samen naar muziek. Maar wat het belangrijkste is, is dat ik de nabestaanden 'wakker maak'.
Zodat zij zich bewust worden van hoe zij afscheid willen nemen van het lichaam van de overledene. Soms wordt dat “hoe” een onderdeel van de afscheidsdienst, een andere keer blijft het bij een belangrijk gesprek, wordt er een brief geschreven, een taart gebakken die bij de persoon en de situatie past. Het afscheid nemen begint niet met de afscheidsdienst. Maar juist ook in de dagen voorafgaand aan de dienst. Hoe hectisch het ook is, vanaf het moment dat iemand overlijdt is het loslaten begonnen. De afscheidsdienst is een voltooiing van die eerste belangrijke dagen.
Structuur aanbieden
Wat ook altijd terugkomt in mijn werk is het aanbieden van structuur. Ik vul in wat de wensen van de nabestaanden en de overledene zijn en combineer dat met de praktische mogelijkheden met betrekking tot plaats, datum en tijd van de uitvaartdienst. Ik maak een draaiboek en een centraal document met teksten. Ik houd bij wanneer welke deadlines zijn en wat er van wie nodig is. Ik overleg met drukkers en sprekers, begeleid mensen bij het schrijven en/of voorlezen van hun verhaal en ik stem af met het rouwcentrum of de locatie en met overige betrokkenen.
Balletdanser
Naast dat coördineren, overzicht houden en ondersteunen voel ik mezelf de choreograaf van de dienst. Als alle wensen zijn geïnventariseerd, sprekers, beeld en muziek gekozen, teksten geschreven of in wording, Dan ga ik als een balletdanser door en langs onderdelen heen. Ik schuif met de onderdelen en schrijf mijn teksten. Ik maak er een geheel van, een eenheid die past bij alle betrokkenen in de taal die zij spreken.
Natuurlijk gebeurt alles altijd in overleg met de nabestaanden. Alles wat ik zelf schrijf en bedenk, leg ik voor aan hen die afscheid nemen. Ik weet dat sommige collega’s bewust niet met conceptteksten werken en anderen juist weer wel. Dat is een keuze die iedere ritueelbegeleider persoonlijk maakt. Ikzelf vind het prettig werken dat de familie vooraf de teksten kan inzien en kan reageren. Dat geeft hen de ruimte voor hun inbreng en het geeft ook ruimte aan mijzelf. Omdat ik weet dat pas op een later moment de woorden die ik zoek komen opborrelen.
Rituelen
Rituelen nemen een centrale plaats in rond het afscheid van een overledene. De afscheidsdienst als geheel is een ritueel van verbinden, herinneren, loslaten en verder gaan. En ook daarbinnen kunnen afzonderlijke rituelen een plaats hebben. Oude rituelen, zoals het aansteken van licht, het zegenen of het mee naar buiten dragen van de overledene. En soms ook nieuwe rituelen, die passen bij de nabestaanden en de persoon van wie afscheid wordt genomen. Het mooie is dat dit soort ‘nieuwe’ rituelen als vanzelf ontstaan in de voorbereiding. Ineens is er het idee om een lint door te knippen, een breiwerk neer te leggen of te zegenen met een tak van een boom die de overledene zelf heeft opgekweekt. Rituelen zijn betekenisvol voor de mensen die erbij betrokken zijn. Ze helpen bij het afscheid om los te laten en vooral ook om mee te nemen van de overledene wat altijd zal blijven horen bij hen die achterblijven en doorleven.
Echt, het is een prachtvak!
