Twee keer de wereld rond, en verder

Sinds ik Hanneke heb ontmoet, zie ik alleen nog maar vliegtuigen van KLM boven mij vliegen. Zouden ze hun vloot uitgebreid hebben? Hier -op vakantie in Portugal- mis ik de prachtige blauwe vliegtuigen en mijn gedachten dwalen terug naar de dag dat ik Hanneke voor het eerst ontmoette. Ik had haar moeder Ina bij de opening van de Troostcirkel in Castricum leren kennen en het contact was zo prettig, dat ik haar mijn boek “Afscheid nemen met je hart” heb meegegeven. Ina vertelde dat haar dochter ernstig ziek was en nu naar haar ouderlijk huis verhuisd was om te sterven.

Een sterke vrouw

Enkele weken later, vlak voor mijn vakantie, ontmoette ik dochter Hanneke, jonge moeder en KLM-stewardess. Hoewel het haar erg veel moeite kostte, zat Hanneke rechtop aan de rand van haar bed en vertelde ze over haar leven. Zij had wel twee keer de wereld rond gereisd en uiteindelijk van haar hobby -nee, eigenlijk haar passie- haar werk gemaakt. Tweeënhalf jaar geleden gaf het lot een hele wrange wending aan haar leven. Net zwanger, dolgelukkig en nog volop aan het werk, werd er een agressieve vorm van kanker bij haar ontdekt. Het leven van Hanneke en haar familie stortte in. Toch was deze jonge vrouw zo sterk, dat ze met de donkere wolken op de achtergrond een prachtige dochter, Livia, op de wereld kon zetten.

 Zij was haar leven lang een onafhankelijke vrouw, had haar eigen keuzes gemaakt en wilde dit ook nu doen.

Hanneke had amper tijd om van de roze wolk te genieten. Ze stortte zich op alle therapieën die haar aangeboden werden, om maar zo lang mogelijk mama voor Livia te kunnen zijn. Haar partner, zus en ouders steunden haar waar ze maar konden, maar het ogenblik om de laatste reis voor te bereiden kwam steeds dichterbij. Hanneke vocht als een leeuw, zij wilde niet toegeven aan deze vreselijke ziekte, die haar steeds meer afhankelijk maakte. Zij was haar leven lang een onafhankelijke vrouw, had haar eigen keuzes gemaakt en wilde dit ook nu doen. In gesprek gaan met een uitvaartbegeleider zette voor haar de deuren naar de dood open, daar was zij nog niet aan toe. Gelukkig voelde het voor moeder Ina anders en wist zij Hanneke te overtuigen om vrijblijvend in gesprek te gaan, en zo met elkaar te bekijken wat de mogelijkheden waren.

"Mijn hart brak"

Vanaf het begin van ons gesprek leek er meteen een klik te zijn tussen Hanneke en mij. Mijn hart brak haast bij het zien van deze prachtige jonge vrouw en moeder en het weten dat zij er binnen heel korte tijd niet meer voor haar kindje zou zijn. Hanneke zou Livia, het liefste wat er voor haar was, los moeten laten en niet zien opgroeien. Zou Livia straks nog wel weten wie haar mama was? Vooral hier ging ons gesprek over: hoe kan het afscheid niet te zwaar worden voor Livia, hoe zou zij de mooie herinneringen aan haar mama kunnen bewaren? Kort geleden waren zij nog met vakantie gegaan en er waren heel veel foto’s gemaakt. Oma Ina had er een klein fotoboek met dikke pagina’s voor Livia van laten maken, zodat mama altijd dicht bij haar kon zijn. Eén van de foto’s had Hanneke al uitgekozen om op de voorkant van de rouwkaart te laten zetten. De foto waarop zij met Livia hand in hand de zee uit liepen. Kort na ons gesprek overleed Hanneke, haar lichaam was op.

Moeder Ina verzorgde Hanneke samen met haar zus Annie voor de laatste keer en trok haar de mooiste jurk aan. Samen legden zij Hanneke in een rieten mandje. Eronder drapeerden wij witte tule om de koeling te verbergen, maar ook om Livia het gevoel van een wolkje te geven. Ina legde een knuffel bij Hanneke in de hoop dat de knuffel Livia zou helpen om dicht bij Hanneke te komen. Zoals wij allemaal verwachtten, gebeurde dit ook. Natuurlijk kwam Livia eerst schuchter binnen, maar bij het zien van het knuffeltje bij mama klaarde zij op en wilde meteen het knuffeltje pakken. Spelenderwijs hielp oma Ina Livia om dicht bij Hanneke te komen en haar zo te laten wennen aan haar stille mama. De dagen van opbaren waren gevuld met afscheid nemen, steeds een klein stapje verder. Ina had twee prachtige engelen van schapenwol laten maken. Eén voor Hanneke, om haar op haar reis te beschermen en één voor Livia, om haar op haar levensreis te beschermen.

Het lintenritueel

De laatste dag, waarop wij Hanneke in haar laatste huisje legden, deden wij ook het lintenritueel: iedereen uit het gezin zocht een gekleurd lint uit. Plechtig knoopte ik de linten samen en Ina legde deze gekleurde knoop in de handen van Hanneke. De gezinsleden zochten allemaal een plek uit rondom Hanneke. Met hun lint in hun handen, dachten zij nog een keer terug aan hun mooiste momenten met Hanneke en voelden zij zich sterk verbonden met haar… en met elkaar. Het sluiten van dit laatste huisje van Hanneke was een van de moeilijkste ogenblikken in hun leven, Hanneke nooit meer zien, nooit meer aan kunnen raken voelde haast ondragelijk. De volgende dag reed zwager Marcel samen met Ina Hanneke in mijn auto naar strandpaviljoen Zeezicht in Bakkum. Dit voelde voor hen lichter dan een echte rouwauto. Ook voor Livia was dit goed te doen. Vrolijk hield zij òf haar lintje vast, òf hielp opa bij een handvat om Hanneke naar de auto te dragen. Ook in het strandpaviljoen danste zij vrolijk tussen alle bekenden en onbekenden rond en genoot volop van de aandacht.

Op het strand

Om het afscheid voor Livia niet te zwaar te maken, had Hanneke zelf al bedacht om de condoleance in een strandpaviljoen te houden. We mochten de aparte ruimte naast de openbare ruimte van strandpaviljoen Zeezicht in Bakkum gebruiken. Hanneke lag in de Petronella-grafkist, die de zachte, ronde vorm van een vliegtuig suggereerde. Naast haar stonden twee grote harten, die langzaam door roze papieren harten - beschreven met herinneringen - en bloemen gevuld werden. De stroom mensen, die afscheid van Hanneke namen, hield maar niet op. Vanaf de strandafgang rondom Zeezicht vormde zich een lange rij mensen, allemaal met een bloem in hun hand. De bezoekers van Zeezicht wisten niet wat er aan de hand was, maar toonden eerbiedig respect voor deze intens verdrietige mensen. Heel triest om zo veel, voornamelijk jonge mensen te zien. Verdrietig om Hanneke maar op dit ogenblik ook doordrongen van hun eigen sterfelijkheid. Tussen al deze verdrietige mensen huppelde een klein wondertje rond: Livia. Zij toverde zo menig glimlach op een betraand gezicht. Natuurlijk namen wij Hanneke voor de laatste keer deze avond mee naar huis.

Symboliek

De volgende dag trokken wij voor het intieme afscheid - helemaal zoals Hanneke het had bedacht - weer naar Bakkum aan Zee. Er was een klein programma met mooie woorden, hartverscheurende liederen, waarin ook voor Livia een liedje van K3 gespeeld werd: ‘Wanneer zie ik jou terug’. Tegen het einde vroeg ik het gezin om rondom Hanneke te komen staan voor het lintenritueel. Nog een keer voelden zij Hanneke via hun lint heel dichtbij. Na enkele ogenblikken vroeg ik iedereen om hun lint symbolisch door te knippen… symbolisch, want natuurlijk kan je het lint met je mama, je partner, je dochter, zus en schoonzus niet verbreken. Het doet pijn om het lint door te knippen maar dit ritueel helpt je ook om door te gaan. Door het doen van dit ritueel ga je door de onzichtbare poort naar een nieuw leven: een leven zonder Hanneke. En het helpt je want je houdt het lint, dat Hanneke op het laatst in haar handen hield, voor altijd bij je.

In donkere dagen zal het je kracht geven en in vrolijke dagen maakt het je blij. Want je weet dat je Hanneke hebt gekend, zij heeft jou gelukkig gemaakt. Dit besef neem je mee in je verdere leven en langzaam, heel langzaam zal het verdriet slijten, al zal het nooit echt weggaan.

Herinneren

Na het lintenritueel namen wij Hanneke op en verlieten onder de klanken van Fly van Céline Dion het strand om Hanneke te begeleiden naar haar laatste rustplaats op de begraafplaats. Hier hebben wij haar toegedekt met alle bloemen die familie, vrienden en collega’s voor haar mee hadden genomen. Nog steeds gaan oma Ina en opa Ton naar Hanneke en soms gaat Livia mee om een bloemetje te brengen of het tuintje aan te harken. Elke dag nog nemen zij afscheid op hun eigen manier. Opa Ton heeft alle roze papieren harten met prachtige herinneringen geplastificeerd, zodat Livia deze wel duizend keer kan gaan bekijken en later lezen. Dit is zijn manier en zo doet iedereen in het gezin het op zijn of haar eigen manier. Ook Livia.

Livia lijkt zo op Hanneke. Het is een lief, sterk, eigenwijs meisje. Dit kleine meisje zal, omgeven door heel veel liefde, haar eigen leven gaan leiden. Gelukkig heeft Hanneke voor haar de grote schatkist met herinneringen gemaakt, die oma Ina nog steeds aanvult met foto’s, de film van het afscheid en alles wat in deze tijd zo belangrijk is voor later. Als Livia groter is, zal zij samen met papa kijken naar alle mooie verhalen over haar mama en haar zo toch nog een beetje leren kennen. Samen met alle andere herinneringen, in haar hart.