Ritueelbegeleiding bij een persoonlijke uitvaart

Sinds 2016 werk ik als zelfstandig ritueelbegeleider. Ik begeleid nabestaanden bij de voorbereiding van een afscheidsdienst en ik ga hierin voor. Dit doe ik in nauwe samenwerking met een uitvaartverzorger. Samen vormen we een team dat zich honderd procent inzet voor een persoonlijke uitvaart. Echt honderd procent, minimaal honderd procent. Want het is intensief werk dat vraagt om volledige aandacht en betrokkenheid. Mensen vragen me wel eens of ‘mijn’ diensten in deze vier jaar meer op elkaar zijn gaan lijken. Heb ik niet een soort van routine opgebouwd?

Een routine heb ik zeker opgebouwd. Moest ik in het begin steeds heel goed nadenken wat de stappen waren voor een goede voorbereiding. Dat gaat nu haast als vanzelf. Maar de inhoud van de dienst, welke muziek we gebruiken, welke foto’s, welke rituelen en handelingen. Dat is iedere keer weer een op maat gesneden zoektocht. Dáár is geen routine in aan te brengen. Soms zit ik bij families die me zeggen: ‘Zoekt u maar wat muziek uit. U weet wel wat het beste is.’ Natuurlijk, ik ken inmiddels heel veel muziek. Maar omdat de wijze waarop muziek binnenkomt zo persoonlijk is, is het niet aan mij om die keuze te maken. Natuurlijk denk ik graag mee, help ik mee zoeken en download ik alles. Maar wat aanspreekt en raakt, wil en kan ik niet invullen voor wie afscheid neemt.

Een persoonlijke uitvaart is een persoonlijke zoektocht

Dus maak ik mensen wakker. In het voorbereidingsgesprek prikkel ik en daag ik uit. Ik ‘bestook’ de nabestaanden met mijn vragen: wat vinden jullie belangrijk, wat raakt jullie, wat vertelt een verhaal over de overledene? En minstens zo belangrijk: hoe wil jij afscheid nemen - wat wil je graag zelf doen en wat liever niet. Alles is goed. Ik daag mensen uit om zich uit te spreken en met elkaar in gesprek te komen. Afscheid nemen van iemands lichaam kun je maar een keer. 

Afscheid als eerste stap in rouwverwerking

Een op maat gesneden persoonlijke afscheidsdienst is een belangrijke stap in de rouwverwerking. Een uitvaart luidt een einde in. Een laatste keer samenzijn met iemands lichaam. Maar ook een nieuw begin: een eerste herinnering zonder de persoon levend aanwezig. Een eerste besef, ervaren en doorvoelen dat je niet alleen iemand loslaat, maar dat je hem of haar de rest van jouw leven met je meedraagt. Hij blijft je vader je kind, je collega. Zij blijft je moeder, je partner, je ex. 

Manu Keirse beschrijft rouw als een proces van iemand ánders leren vasthouden. Rouwen is niet loslaten, maar op een andere manier aan je gebonden weten. Voor wat betreft afscheid nemen ligt dat naar mijn mening iets genuanceerder: afscheid nemen is eerst loslaten en daarna anders vasthouden. Weldegelijk laat je een belangrijk gedeelte van iemand los: een lichaam, een stem, een geur, een ademhalen, een hartslag. Door dit alles los te laten, kun je iemand vervolgens anders gaan vasthouden, namelijk in je hart, in je herinneringen.

Essentieel onderdeel van een persoonlijke uitvaart

Ritueelbegeleiding is wat mij betreft een essentieel onderdeel van een persoonlijke uitvaart. In de hectiek van de week rondom het afscheid lukt het de ritueelbegeleider samen met de familie de diepte in te duiken voor een afscheid dat raakt. Ik zie iedere keer weer hoe een persoonlijk verhaal, die ene handeling, dat ene muziekstuk onbeschrijfelijk veel herkenning geeft bij de nabestaanden. Dat het ze rust geeft, dat ze – hoe verdrietig, boos, emotioneel of gevoelloos ook – optimaal op weg zijn gezet in hun persoonlijke rouwproces.